Samobójstwo jest aktem celowego odebrania sobie życia. Najczęstszymi przyczynami są czynniki: socjologiczne, psychologiczne oraz biologiczne. Przy pojawieniu się myśli, fantazji, tendencji, działań o charakterze samobójczym, należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem psychiatrą. Podczas rozmowy ze specjalistą należy spodziewać się szczegółowych pytań o choroby psychiczne, które są związane z ryzykiem samobójstwa. Samobójstwo jest dużym problemem medycznym, psychologicznym i społecznym. Chociaż nie można dokładnie przewidzieć czyjegoś samobójstwa, istnieje wiele wskazówek pomocnych w ocenie, jakie jest zagrożenie samobójstwem. Istnieją także standardy postępowania w sytuacji, gdy występuje takie pamiętać, iż samobójstwo najczęściej jest rezultatem którejś z chorób psychicznych poddających się różnym metodom leczenia. Myśli samobójcze, próba samobójcza, samobójstwo - różnice Jest rozbieżność pomiędzy myślami samobójczymi, próbą samobójczą, dokonaniem samobójstwa. Niektórzy ludzie myślą o samobójstwie, ale nigdy nie próbują swoich myśli realizować. Inni w ciągu życia mają wiele prób samobójczych, niezakończonych śmiercią (niedokonanych), każda z nich mogła być potencjalnie śmiertelna. Jeszcze inni dokonują samobójstwa w sposób impulsywny (bez planowania), albo może być poprzedzone dniami, tygodniami, czy nawet latami planowania. Suicydologia to nauka o samobójstwach, próbach samobójczych i samookaleczeniach wyróżnia się także: Samookaleczenie - są to dobrowolnie zadane sobie uszkodzenia tkanek, często w sposób powtarzający się w czasie. Samookaleczenie niekoniecznie wiąże się z próbą samobójczą. Samobójstwo poprzedzone morderstwem – w takim wypadku samobójstwo uważane jest jako środek do uniknięcia kary. Może też być aktem ułatwiającym morderstwo. Samobójstwo zbiorowe – samobójstwo większej grupy osób, popełniane z tych samych pobudek - na przykład jako nakaz religijny lub protest polityczny. Atak samobójczy – akt agresji mający na celu zadanie strat przeciwnikowi, w wyniku którego atakujący zamierza zginąć. Z tematyką samobójstwa związana jest też eutanazja. Czyjegoś samobójstwa nie da się przewidzieć, ale są wskazówki pozwalające określić takie ryzyko. Badacze zajmujący się samobójstwem wyodrębnili tzw. syndrom presuicydalny. Dotknięte nim osoby często autoagresyjnie zadają sobie cierpienie, najczęściej przecinając skórę. Dotyczy to około 4% pacjentów oddziałów psychiatrycznych, trzy razy częściej są to kobiety. Syndrom przedsamobójczy - co to jest? Na syndrom presuicydalny (przedsamobójczy) składają się: myślenie o samobójstwie: o byciu martwym, o sposobie popełnienia samobójstwa, planowanie popełnienia samobójstwa, utracenie zdolności do rozeznawania, co jest realne, a co nie, gorsze możliwości radzenia sobie z codziennymi problemami, skupienie się na samobójstwie, sztywne niepoddające się zmianie myślenie, że wszystko idzie źle, że nie ma już ratunku, brak wiary w sens życia, poczucie beznadziei, agresja kierowana na siebie, często jako wyraz zahamowania agresji na innych, może być rezultatem braku satysfakcjonujących relacji z innymi ludźmi. Samobójstwo - fakty i mity Mit 1: samobójca zawsze chce umrzeć za wszelką cenę. Fakt: samobójcy często uwzględniają możliwość rozwiązania problemu w inny sposób. Mit 2: samobójca nigdy nie ostrzega o swoim samobójstwie. Fakt: większość samobójców wcześniej w sposób pośredni lub bezpośredni sygnalizuje chęć popełnienia tego czynu. Mit 3: jeśli ktoś mówi o swoim samobójstwie to nie odbierze sobie życia. Fakt: Większość samobójców przed samobójstwem ostrzegała, iż odbierze sobie życie. Mit 4: Samobójstwu nigdy nie można zapobiec. Fakt: U niektórych zdeterminowanych samobójców nawet szybka i adekwatna reakcja otoczenia nie zapobiega nieszczęściu, jednak w większości przypadków można skutecznie pomóc i zapobiec tragedii. Mit 5: Poprawa nastroju w depresji wiąże się z końcem zagrożenia samobójstwem. Fakt: W rzeczywistości parę tygodni po leczeniu ryzyko zagrożenia samobójstwem u niektórych chorych może być większe. Mit 6: Jeśli ktoś próbował popełnić samobójstwo, to już więcej tego nie zrobi. Fakt: W rzeczywistości bardzo wielu samobójców ma na swoim koncie wcześniejsze próby samobójcze. Mit 7: Każdy samobójca jest umysłowo chory. Fakt: Chociaż duży odsetek samobójców to osoby chore psychicznie, nie wszystkie osoby zdradzają objawy choroby psychicznej. Mit 8: Skłonności samobójcze pozostają do końca życia. Fakt: Choć w wielu przypadkach ciężko jest przewidzieć jak długo będą trwały takie skłonności, to u wielu mijają z chwilą rozwiązania problemów, które do samobójstwa motywują. Mit 9: Dzieci nie popełniają samobójstw. Fakt: ostatnio wzrasta odsetek osób poniżej 16 roku życia popełniających samobójstwo. Samobójstwo - przyczyny Istnieje wiele czynników mających wpływ na fakt wystąpienia samobójstwa w którejś ze swych form. Są wśród nich: czynniki socjologiczne psychologiczne biologiczne Czynniki socjologiczne – wynikające z przywiązania do norm społecznych: samobójstwa egoistyczne – wynikające z oddalenia się od społeczeństwa, samobójstwa altruistyczne - wynikające z nadmiernej lojalności względem innych, z dużego przywiązania do norm społecznych (np. kamikadze podczas wojny popełniali samobójstwa w imię zwycięstwa swojego narodu), samobójstwa wynikające z poczucia wyrwania od norm moralnych, społecznych, kulturowych (np. samobójstwa w więzieniu). Czynniki psychologiczne Różne teorie psychologiczne proponują różne spojrzenia na czynniki ryzyka. Według teorii psychoanalitycznej samobójstwo jest aktem wynikającym ze skierowania na siebie impulsów agresywnych, pierwotnie żywionych względem innych obiektów. Samobójstwo może być też "odwróconym zabójstwem”, mogącym być związanym z chęcią uniknięcia kary za agresję przeżywaną względem kogoś innego. Inne nowsze teorie psychoanalityczne, mają związek ze światem z fantazji osób, które chcą popełnić samobójstwo. Często marzą one o: odwecie, ukaraniu kogoś, poczuciu kontroli, odkupieniu win, poświęceniu się, ucieczce, śnie, ratunku, odrodzeniu, nowym życiu. Szansa na zrealizowanie swoich samobójczych fantazji jest większa, jeżeli doszło do zawodu miłosnego lub utraty ważnej osoby. Czynniki biologiczne Przyczyną samobójstwa mogą być również biologiczne czynniki jak: zaburzenia w przekaźnictwie neuronalnym, szczególnie niski poziom serotoniny w obrębie struktur mózgu, związane z różnymi chorobami psychicznymi (depresja, ChaD), czynniki genetyczne – u osób posiadających krewnych, którzy dokonali samobójstwa, występuje większe ryzyko próby samobójczej oraz dokonania samobójstwa w przyszłości. Samobójstwo - diagnostyka Przy pojawieniu się myśli, fantazji, tendencji, działań o charakterze samobójczym, należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem psychiatrą. Pomoc taką można uzyskać w ramach ubezpieczenia zdrowotnego w każdej poradni zdrowia psychicznego mającej kontrakt z NFZ. Nie jest potrzebne skierowanie od lekarza POZ. W razie wątpliwości gdzie się udać warto zapytać o poradę swojego lekarza rodzinnego. Czasem osoby, których dotyczy ten problem trafiają najpierw do psychoterapeuty bądź psychologa. W takiej sytuacji konsultacja lekarza psychiatry nadal jest konieczna, ale zazwyczaj sugeruje ją ten specjalista, który jako pierwszy zetknął się z problemem. Nie zawsze wystąpienie myśli samobójczych wiąże się z koniecznością hospitalizacji, jednak w przypadku: planowania samobójstwa, tendencji samobójczych, prób samobójczych hospitalizacja jest konieczna do leczenia, ponieważ leczenie w warunkach ambulatoryjnych czy gabinetowych jest wysoce ryzykowne. Udając się do gabinetu lekarza bądź innego specjalisty, należy się spodziewać pytań o choroby psychiczne związane z ryzykiem samobójstwa. Dla lekarza ocena czy dany pacjent jest w grupie ryzyka samobójstwa jest kwestią bardzo trudną i może wiązać się z wieloma trudnościami i wątpliwościami diagnostycznymi, emocjonalnymi etc. W skrajnych przypadkach, jeżeli lekarz zdecyduje, iż pacjent zagraża sobie bądź ludziom wokół siebie, może dojść do przymusowej hospitalizacji, jednak zazwyczaj sami pacjenci wyrażają na nią zgodę, często traktując pobyt na oddziale jako „ostatnią deskę ratunku”. Brak jest jednego „wzorca samobójcy”. Samobójstwo w większości przypadków jest efektem którejś z chorób psychicznych, dlatego procesy patologiczne toczące się w organizmie związane będą z którąś z tych chorób. Może także nie być żadnych widocznych patologii u osób z tym problemem. Ważnym czynnikiem, od którego rozpoczyna się proces diagnostyczny jest wytworzenie odpowiedniej, bezpiecznej atmosfery i dobra komunikacja pacjenta z lekarzem. Lekarz pyta o: miejsce, metodę, udział osób trzecich w samobójstwie i próbie samobójczej, okoliczności poprzedzające, czy dany czyn nie był wymierzony przeciwko osobom trzecim. Ocenia się także stopień zaplanowania samobójstwa, pytając potencjalnego samobójcę o to: od kiedy wystąpiły myśli samobójcze, czy są nadal, czy jest list pożegnalny i pamiętnik, czy są tendencje do izolowania się od innych, czy rozmawiał z kimś o samobójstwie, co go pchnęło do samobójstwa, czy żałuje tego, co zrobił, czy zażywał wcześniej narkotyki, leki, pił alkohol, czy i jak był ratowany, kiedy i ile razy wcześniej próbował popełnić samobójstwo, czy miał już kontakty ze służbą zdrowia, czy pozostaje w leczeniu psychiatrycznym bądź jest w trakcie psychoterapii. Niektórzy pacjenci oddziałów psychiatrycznych, którzy popełniają samobójstwo, doświadczają tak wielkiego cierpienia z powodu swojej choroby, iż niewyobrażalne jest dla nich dalsze życie z problemem. Wydaje się, że w niektórych przypadkach odpowiednim leczeniem takich osób jest dobre opanowanie objawów lekami specyficznymi dla danej jednostki chorobowej, a w razie potrzeby ich zmiana na lepiej działające. Samobójstwo a choroba psychiczna Prawie 95% osób, które mają na swoim koncie próbę samobójczą lub samobójstwo dokonane, ma w wywiadzie zdiagnozowaną chorobę psychiczną. Wyższy odsetek samobójstw jest u osób, u których stwierdza się słabą kontrolę nad zachowaniami o charakterze impulsywnym. Zaburzenia depresyjne odpowiedzialne są za 80% samobójstw (łącznie z depresją w przebiegu ChAD), schizofrenia - 10%, demencja - 5%. Spośród tych osób prawie ¼ była uzależniona od alkoholu. Wśród młodszych osób, które popełniły samobójstwa częściej dochodzi do nadużywania alkoholu, oraz występuje typ osobowości antyspołeczny i borderline, u starszych osób częściej jest to depresja lub zaburzenia o typie demencji. Samobójstwo - osoby w grupie ryzyka Światowa Organizacja Zdrowia do grup ryzyka osób, wśród których odsetek samobójstw jest większy podaje: osoby po próbach samobójczych, osoby w żałobie, osoby bliskie samobójcy, młode kobiety (głównie w Chinach i Indiach), młodzi mężczyźni z rejonów z problemami socjoekonomicznymii, emigranci, osoby uzależnione od alkoholu i narkotyków, homoseksualiści, osoby terminalnie chore, ludzie starsi, więźniowie po uzyskaniu wyroku. Diagnostyka polega głównie na dokładnym zebraniu wywiadu oraz wykorzystaniu specjalistycznej wiedzy dotyczącej psychopatologii, jest także zależna od doświadczenia lekarza psychiatry. Samobójstwo - leczenie Kwestią do dziś nierozwiązaną jest czy pacjentów, względem których są wątpliwości na temat ryzyka popełnienia samobójstwa hospitalizować czy leczyć ambulatoryjnie. Każdorazowo jest to decyzja klinicysty i powinna zostać podjęta z uwzględnieniem potrzeb i możliwości pacjenta. Decyzja o leczeniu ambulatoryjnym wiąże się najczęściej z umową z lekarzem, iż w razie pogorszenia stanu i nasilenia objawów choroby/tendencji samobójczych pacjent dobrowolnie podda się hospitalizacji. Leczenie jest takie, jak w jednostkach chorobowych związanych z większym ryzykiem samobójstwa. Samobójstwo - zapobieganie Istnieje szereg zjawisk, na które można wpływać, aby ryzyko samobójstwa w ciągu życia było jak najmniejsze. W pierwszych latach życia dziecka wytwarza się ogólna postawa wobec życia. Czynnikami zmniejszającymi radość z życia i mogącymi mieć wpływ na późniejsze tendencje samobójcze mogą być: konflikty w rodzinie, odrzucanie dzieci, zaborcza miłość matek, niemożność zrealizowania przez dziecko pragnień rodziców, nadmierne wymagania rozbieżne z możliwościami dzieci. Jeżeli rodzice są zaangażowani w życie dziecka, odpowiedzialni za jego rozwój i dostępni emocjonalnie ryzyko samobójstwa jest mniejsze. Najważniejszym działaniem w przypadku próby samobójczej (lub jej deklaracji) jest zwrócenie się po pomoc do lekarza psychiatry. Często to rodzina zgłasza problem, przywożąc do szpitala osobę, która chce się zabić. Samobójstwo - reakcja ludzi Różne są reakcje ludzi na próbę samobójczą danej osoby, jedni unikają tematu, inni rozmawiają o tym swobodnie. Niedoszły samobójca często spotyka się z odrzuceniem: ze strony rodziny, znajomych, współpracowników, osób z lokalnej społeczności. Bardzo ważne jest wtedy uzyskanie profesjonalnej pomocy ze strony lekarza psychiatry bądź doświadczonego psychologa lub psychoterapeuty. Samobójstwo - poczucie winy bliskich Bliskich osoby, która popełniła samobójstwo bardzo często doświadczają silnego poczucia winy, iż nie zrobili wszystkiego, aby zapobiec tragedii. Szczególnie dzieci, które straciły swoich rodziców, żyją z „piętnem” rodziny samobójców. Warto zadbać o pomoc dla siebie i rodziny w takiej sytuacji. W czasie tuż przed próbą samobójczą i tuż po samobójstwie, kiedy wszystkie zaangażowane osoby doświadczają zazwyczaj bardzo silnych emocji, warto skorzystać z pomocy Ośrodka Interwencji Kryzysowej. W czasie, jeżeli nieprzyjemne emocje przeszkadzają w funkcjonowaniu, warto skorzystać z pomocy, której udzielą lekarze psychiatrzy i psychoterapeuci. Samobójstwo - pierwsze objawy Zarówno względem własnej osoby, jak i swoich bliskich, w warunkach „domowych” warto zwracać uwagę na wszystko, co może sugerować chęć popełnienia samobójstwa. Mogą to być: rysunki, z pozoru zabawne komentarze, bądź wprost wygłoszone plany. Chociaż bywa to trudne, warto rozmawiać z osobą, która chce popełnić samobójstwo i przekonać ją do leczenia. Warto zadbać o ciepły i przyjazny klimat w swoim otoczeniu oraz mieć osoby, z którymi można porozmawiać w razie trudności. Życie po próbie samobójczej Jeżeli ktoś z bliskich osób jest po próbie samobójczej lub samookaleczeniu, warto starać się utrzymać życzliwą atmosferę, w której możliwa będzie rozmowa o tematach związanych z zamiarami samobójczymi, na przykład o: nastroju, planach na przyszłość, chorobie, relacjach z innymi. Pozwoli to adekwatnie zareagować na podobną sytuację, jeśli się ona pojawi w przyszłości. Skrajne zachowania, jak: okazywanie nadmiernej opiekuńczości, utrzymywanie dystansu i podejrzliwości, mogą być odbierane jako sztuczne i powodować nieufność, poczucie niezrozumienia, odrzucenia u osoby po próbie samobójczej. W przypadku osoby młodocianej warto, aby to rodzice inicjowali takie rozmowy. Jeżeli nie są w stanie dokonać tego sami, można zwrócić się o pomoc do psychologa lub psychiatry. Myśli samobójcze a rozmowa z kimś bliskim Dobrze jest zawrzeć umowę, w której osoba z tym problemem zobowiąże się w razie pojawienia się myśli samobójczych porozmawiać z kimś wcześniej wyznaczonym (rodzicem, lekarzem, psychologiem). Wielu chorych świadomych, iż myśli samobójcze najczęściej współwystępują z chorobą, samemu zgłasza się na oddziały psychiatryczne celem podjęcia leczenia. Należy raczej zachęcić do kontaktu z lekarzem przy każdym wystąpieniu myśli lub działań o tematyce samobójczej.